Αναλύοντας τις πιο σημαντικές εκθέσεις για την υγεία στον σημερινό κόσμο, αναδεικνύεται ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο σημερινός πληθυσμός της γης είναι ο λοιμός. Ιδιαίτερα για τα παιδιά μια πρόσφατη αναφορά (καταγραφή), δείχνει ότι, 106 παιδιά πεθαίνουν ετησίως, τα περισσότερα λόγω πείνας και υποθρεψίας.
Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί σε 25 βόμβες ( Χιροσίμας ) ανά έτος, μόνο που αυτές εκρήγνυνται χωρίς θόρυβο. Και οι θάνατοι αυτοί είναι πιά τόσο μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς μας, που δεν εμφανίζονται ούτε στις πρώτες ούτε στις τελευταίες σελίδες, σε καμιά εξέχουσα εφημερίδα στην Ευρώπη,και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Εν τω μεταξύ ανά δύο δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει από πείνα. Και το παράδοξο αυτής της καθημερινότητας είναι ότι στον κόσμο υπάρχει τόση πολλή τροφή ώστε να τραφεί πολλαπλάσιος ανθρώπινος πληθυσμός .
Ας μην ξεχνάμε ότι οι κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ χρηματοδοτούν αγρότες στο να μην παράγουν προϊόντα διατροφής. Ακόμη και οι χώρες, όπου η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι πεινασμένη, διαθέτουν τόση καλλιεργήσιμη γη ώστε θα μπορούσαν να θρέψουν πολλαπλάσιους πολίτες.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη για το Μπαγκλαντές (μια χώρα όπου η πείνα είναι ενδημικό φαινόμενο) η παραγωγική γη που διαθέτει σαν χώρα είναι ικανή να θρέψει τον πληθυσμό της στο πενταπλάσιο.
Κι αυτό ισχύει για τις περισσότερες χώρες όπου η πείνα είναι ενδημική.
Γιατί συμβαίνει αυτό ;
Η αιτία για την κατάσταση αυτή είναι η τεράστια συγκέντρωση της οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής δύναμης στο σημερινό κόσμο.
Η παγκόσμια τάξη ή καλύτερα η παγκόσμια αταξία ( order-disorder),χαρακτηρίζεται από μαζικό συγκεντρωτισμό της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής δύναμης.
Είναι ευρέως γνωστό ότι πολύ λίγες χώρες του Βορρά είναι αυτές πού ελέγχουν ή έχουν σημαντική επιρροή, πάνω στους οικονομικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς πόρους σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι η διαχωριστική γραμμή του σημερινού κόσμου είναι ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο.Η ιδέα του διαχωρισμού Βορρά – Νότου ενώ αναπαράγεται σταθερά στα έγγραφα των υπηρεσιών των Ηνωμένων Εθνών είναι λανθασμένη ή τουλάχιστον σοβαρά ανεπαρκής σαν υπόθεση. Οι εκθέσεις για την ανθρώπινη ανάπτυξη, του Αναπτυξιακού Προγράμματος των Η.Ε., χρόνο με το χρόνο δημοσιεύουν την κοινωνική κατάσταση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο, αντιπαραβάλλοντας το ποσό των χρημάτων που ξοδεύεται από πολίτες του Βόρειου ημισφαιρίου για κατοικίδια, με το ποσό που ξοδεύεται για τη διατροφή των παιδιών του Νότου.
Αυτού του τύπου η ανάλυση, εκτός του ότι δημιουργεί αίσθημα ενοχής στους πολίτες, δίνει τη λάθος εντύπωση ότι το πρόβλημα της πείνας των παιδιών του Νότιου ημισφαιρίου θα μπορούσε να επιλυθεί με τη μεταφορά κεφαλαίων από το Βορρά στο Νότο, απ’ τα σκυλάκια των Βορείων στα παιδάκια των Νοτίων.
Αυτού του τύπου η ανάλυση είναι αφελώς απολίτικη και λανθασμένη.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ξανά ότι το πρόβλημα στο Νότο δεν είναι η έλλειψη πόρων. Υπάρχουν πόροι για να σιτιστεί πληθυσμός πολλαπλάσιου μεγέθους.
Η διχοτόμηση Βορρά – Νότου αγνοεί το γεγονός ότι η κατανομή των πόρων (οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών) είναι έντονα συγκεντρωμένη και στο Βορρά και στο Νότο.Ο Βορράς έχει κυρίαρχες τάξεις, ομάδες, φυλές και κυρίαρχο φύλλο και επίσης διαθέτει κυριαρχούμενες τάξεις, ομάδες, φυλές και φύλλο.Το ίδιο ισχύει και για το Νότο. Υπάρχουν κυρίαρχες και κυριαρχούμενες τάξεις, ομάδες, φυλές και φύλλο.
Ας μη λησμονούμε ότι το 20% των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου ζει στο Νότio ημισφαίριο.
Για παράδειγμα μπορούμε να δούμε ότι ενώ ο περισσότερος πληθυσμός στα Αραβικά έθνη είναι ακόμα φτωχός, οι σεΐχηδες ζουν στη χλιδή. Η παγκόσμια τάξη (ή αταξία) βασίζεται κυρίως στην συνεργασία μεταξύ των κυρίαρχων τάξεων και ομάδων στο Βορρά και των κυρίαρχων τάξεων και ομάδων στο Νότο,σαν μέτωπο ενάντια στην αναδιανομή των πόρων,πού δυνητικά θα επηρέαζε αρνητικά τις επενδύσεις τους. Οι αποδείξεις γι’ αυτό είναι συντριπτικές.
ΠΩΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΕΤΑΙ ΑΥΤΗ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Κάτω από αυτό το πρίσμα, ποια είναι η επίδραση πάνω στο σημερινό κόσμο και πάνω στον τομέα της υγεία ;
Πιστεύω ότι οι αποδειξεις είναι πολύ ισχυρές. Οι οικονομικές, πολιτικές και υγειονομικές επιχειρήσεις του Βορρά και ιδιαίτερα των ΗΠΑ (συμπεριλαμβανομένων ομοσπονδιακών υπηρεσιών,ιδρυμάτων και ηγετικών ακαδημαικών ιδρυμάτων),έχουν τεράστια επιρροή στη διαμόρφωση πολιτισμού, πρακτικών και πολιτικών του δυτικού κόσμου συμπεριλαμβανομένου των διεθνών οργανισμών όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO), η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO) και η Παναμερικανική Οργάνωση για την Υγεία (ΡΑΗΟ). Οι κυρίαρχες ιδεολογίες των επιχειρηματικών κύκλων των αναπτυγμένων χωρών (και ιδιαίτερα των ΗΠΑ) εμφανίζονται, π.χ. στα έγγραφα της WHO λίγο μετά την εμφάνιση τους στα οικονομικά και ιατρικά περιοδικά των ΗΠΑ.
Πρόσφατο παράδειγμα είναι το έγγραφο που εκτιμά το σύστημα υγείας των χωρών (Health systems:Ιmproving Perfomance, 6) που ετοιμάστηκε από την WHO πριν δύο χρόνια. Είναι ένα καθαρά ιδεολογικό έγγραφο, που αναπαράγει την κυρίαρχη ιδεολογία που υπάρχει στις ΗΠΑ και σε μικρότερο βαθμό στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 1980.
Επειδή η κυβέρνηση του Ρήγκαν ήταν αυτή πού προώθησε την ανταγωνιστικότητα,την ιδιωτικοποίηση και την εμπορευματοποίηση στις υπηρεσίες υγείας φέρει και το όνομα του παιχνιδιού στους κύκλους της πολιτικής της υγείας στις ΗΠΑ (και αντίστοιχα της Θάτσερ για το UK).
Οι κυβερνήσεις Ρήγκαν, πατέρα Μπούς, Κλίντον, και υιού Μπούς στις ΗΠΑ και αντίστοιχα Θάτσερ, Μέιτζορ και Μπλέρ στο ΗΒ έχουν πιέσει στην κατεύθυνση της ιδιωτικοποίησης και της εμπορευματοποίησης της ιατρικής.
Η ορολογία και η πρακτική (πελάτης αντί ασθενής – αγορά φροντίδας υγείας αντί σχεδιασμός) εμφανίστηκε και κυριάρχησε στην ιατρική και τις υπηρεσίες υγείας σ’ όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του ΔΝΤ,την Παγκόσμια Τράπεζα, την WHO και την ΡΑΗΟ.
Η είσοδος των αγορών και του κέρδους στην ιατρική είναι in, οι εθνικές υπηρεσίες υγείας είναι out. Στην αναφορά της WHO πάνω στα συστήματα υγείας, η Κολομβία (που έχει αντικαταστήσει το Εθνικό Σύστημα Υγείας της με ιδιωτικό σύστημα ασφάλισης καθοριζόμενο από την αγορά, βαθμολογείται σαν η χώρα top ανάμεσα στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Η Κούβα απ’ την άλλη σαν η χειρότερη. Σήμερα, ένας από τους συγγραφείς αυτής της αναφοράς – υποψήφιος για τη θέση του Γενικού Διευθυντή της WHO – προσπαθεί να εφαρμόσει στο Μεξικό ένα ΗΜΟ insurance σύστημα υγείας, και ο έτερος συγγραφέας προωθεί την υπεροχή του χειραγωγούμενου ανταγωνισμού στο Cambridge, στην Αγγλία.
Επιτρέψτε μου να τονίσω ότι ενώ ο ανταγωνισμός, η ιδιωτικοποίηση και η ιατρική με σκοπό το κέρδος είναι μιά ιδεολογία της μόδας στις επιχειρήσεις στις ΗΠΑ , ΔΕΝ είναι καθόλου δημοφιλής στους δρόμους των ΗΠΑ. H πλειονότητα των πολιτών αποδοκιμάζουν βαθειά τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες.Επαναλαμβανόμενες δημοσκοπησεις αυτό επιβεβαιώνουν.
Μπορείτε να δείτε την ταινία John Q(πού στις ΗΠΑ σημαίνει μέσος πολίτης).Όταν ο πρωταγωνιστής -εργαζόμενος του μπλε κολάρου – καταριέται τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, οι θεατές σε πολλούς κινηματογράφους χειροκρότησαν.
Θεωρούν ξεκάθαρα υπεύθυνο το ιδιωτικό ασφαλιστικό σύστημα (με στόχο το κέρδος) για την κατάσταση του εργαζόμενου στις ΗΠΑ. 44 εκ. άνθρωποι δεν έχουν κανενός είδους ασφαλιστική κάλυψη για ζητήματα υγείας και 52 εκ. δεν έχουν επαρκή ασφάλιση.
Όπως είπα και πριν, οτιδήποτε προωθείται από τις επιχειρήσεις στο Βορρά (και τους συνεργάτες τους στο Νότο) δεν είναι το καλύτερο για το μέσο άνθρωπο ούτε στο Βορρά, ούτε στο Νότο.
Άλλο ένα παράδειγμα: Ο Νεοφιλελευθερισμός στον τομέα της
υγείας
Άλλη μια συνέπεια της επιρροής και του ελέγχου αυτού του τύπου είναι η μείωση των δημόσιων κοινωνικών δαπανών, σαν μέρος των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής (διαρθρωτικών προγραμμάτων) που πλασάρει η κυβέρνηση των ΗΠΑ εδώ και πολλά χρόνια,καθώς και οι διεθνείς οργανισμοί (το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα), όπου έχει τεράστια επιρροή.
Τα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής με τις πολιτικές κοινωνικής λιτότητας, έχουν προκαλέσει αρκετή ζημιά στις υποδομές των υπηρεσιών υγείας στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Πράγματι, γινόμαστε μάρτυρες της εφαρμογής αυτής της πολιτικής από την κυβέρνηση Μπούς στις ΗΠΑ με αποτέλεσμα σοβαρή βλάβη στον πληθυσμό της Αμερικής. Αυτή η πολιτική ακολουθείται επίσης από τη γερμανική,τη γαλλική και την ιταλική κυβέρνηση με τα ίδια βλαπτικά αποτελέσματα.
Στις ΗΠΑ η κυβέρνηση περικόπτει δραματικά τις ομοσπονδιακές δαπάνες για την υγεία, μεταφέροντας κεφάλαια από την υγεία και τους κοινωνικούς τομείς στον στρατιωτικό τομέα.
Ποτέ πριν δεν υπήρχαν τόσοι πολλοί άνθρωποι στις ΗΠΑ χωρίς ασφάλεια υγείας.
Ο δημόσιος τομέας περιορίζεται με ταχύ ρυθμό και θεωρητικά όλα αυτά γίνονται για να υπερασπιστούμε τη χώρα από την τρομοκρατία.
Πρακτικά αυτό γίνεται για να εφαρμοστούν πολιτικές σε συγκεκριμένες τάξεις, φυλές και φύλλα πολιτικές που στοχεύουν στην υπεράσπιση συγκεκριμένης τάξης, φυλής και φύλλου καθώς και για σκοπούς ιμπεριαλιστικούς.
Επιτρέψτε μου να διευκρινίσω ότι σε μια χρονική στιγμή όπου ακόμη και οι προοδευτικές δυνάμεις έχουν πάψει να χρησιμοποιούν τον όρο ιμπεριαλισμός, η ίδια η κυβέρνηση Μπούς και οι περί αυτής διανοούμενοι, τον χρησιμοποιούν με υπερηφάνεια. Ο Μιχαήλ Ignatieff, καθηγητής για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Harvard και σύμβουλος στην κυβέρνηση Bush είπε πρόσφατα «Ιστορικά ο ιμπεριαλισμός έχει κακό όνομα. Αλλά, αν και δεν είναι πολιτικά ορθό να λέγεται, ο ιμπεριαλισμός συνεχίζει να είναι αναγκαίος σαν το λευκό φορτίο για την επέκταση του πολιτισμού.
Το πιο απογοητευτικό είναι ότι, αν και για λίγο φάνηκε ότι η Ε.Ε. θα ήταν αντίθετη σε τέτοιες πολιτικές, τελικά παραιτήθηκε, επιτρέποντας έτσι στην κυβέρνηση των ΗΠΑ να αναπτύξει ρόλο ιμπεριαλιστικό, να επιδεικνύει ρόλο υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λησμονώντας φανερά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ποτέ δεν υπέγραψαν τη διακήρυξη των ΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και ότι, ούτε στους πολίτες της δεν εγγυάται το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα της πρόσβασης στην υγεία την ώρα που το έχουν ανάγκη.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι αναξιόπιστη σ αυτόν το ρόλο που αυτοανακηρύχθηκε,του υπερασπιστή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Και οι περισσότεροι στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των πολιτών της Αμερικής, το γνωρίζουν αυτό.
Η μια δημοσκόπηση μετά την άλλη στις ΗΠΑ δείχνει ότι, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών και των κατοίκων θεωρούν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση εκφραστή όχι των δικών τους συμφερόντων, αλλά των συμφερόντων συγκεκριμένων οικονομικών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που χρηματοδοτούν και διαμορφώνουν την πολιτική διαδικασία,ώστε να ταιριάζει στους δικούς τους στόχους.
Η σημερινή κυβέρνηση Μπούς επιβεβαιώνει ότι η γνώμη της πλειοψηφίας είναι αρκετά ακριβής, μια γνώμη που σχετικά με πρόσφατο δημοψήφισμα της Pew Foundation Poll είναι επίσης αρκετά διαδεδομένη και στο δυτικό και στον ανατολικό κόσμο.
Συμφέροντα που αφορούν την ενέργεια, τις κατασκευές, το στρατό, τις ασφαλιστικές και φαρμακευτικές εταιρείες διαμορφώνουν σήμερα τη διεθνή αλλά και την εσωτερική πολιτική της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.
Μάρτυρας είναι η τεράστια και επιτυχής πίεση που ασκείται από την κυβέρνηση των ΗΠΑ για την υπεράσπιση των χρηματοπιστωτικών συμφερόντων της φαρμακοβιομηχανίας, με
αποτέλεσμα εκατομμύρια άνθρωποι στις υπό ανάπτυξη χώρες να μένουν χωρίς θεραπεία για θανατηφόρα νοσήματα. Είναι γεγονός ότι μερικές εμπορικές συμφωνίες έχουν, τελικά φτάσει σ’ αυτά τα όρια, αλλά είναι πολύ αργές και πολύ ανεπαρκείς.
Ένα άλλο παράδειγμα επιρροής των ΗΠΑ είναι οι πολιτικές που υποστηρίζονται από το WTO πού εξαναγκάζουν χώρες με Εθνικό Σύστημα Υγείας, να το εξαρθρώσουν, με σκοπό να επιτραπεί η λειτουργία εμπορικών ασφαλιστικών εταιριών υγείας ή medical – business corporations.
Και στις δύο περιπτώσεις η WHO, σε συνεργασία με άλλους διεθνείς οργανισμούς, έπαιξε ενεργό ρόλο, ως μέλος, στην προώθηση τέτοιων πολιτικών. Η WHO έχει καταποντιστεί σ’ ένα πολιτιστικό και ιδεολογικό περιβάλλον, όπου η ιδιωτικοποίηση, η απορρύθμιση και η εμπορευματοποίηση είναι οι συνήθεις συστάσεις.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η πρόσφατη έκθεση, από μια ομάδα εποπτευόμενη από τον Jeffrey Sachs (ο οικονομολόγος που συνέστησε την ιδιωτικοποίηση στη Ρωσία και ο κύριος οικονομικός σύμβουλος στο Νταβός) για την ανάπτυξη στην υγεία – μια αναφορά που έχει υποστεί κριτική από τον Ινδό καθηγητή Banerji, στο International Journal of Health Services, και από τον καθηγητή στις ΗΠΑ Waitzkin στο Lancet.
Στην έκθεση της WHO, οι επενδύσεις στον τομέα της υγείας εκτιμώνται με βάση τη συνεισφορά τους στην οικονομική ανάπτυξη, αντί, όπως θα έπρεπε να είναι, το αντίθετο.
Πράγματι η WHO έχει ιδιωτικοποιήσει αρκετές από τις υπηρεσίες της.
Ένα παράδειγμα από τα πολλά:η WHO – EURO επιλέγει να εγκαταστήσει το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μελέτης για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα, στην Καταλονία, επειδή η συντηρητική τοπική κυβέρνηση της Καταλονίας προσέφερε τα περισσότερα κεφάλαια, ανταγωνιζόμενη με επιτυχία άλλες τοπικές κυβερνήσεις που έχουν κάνει πολύ καλύτερη δουλειά, σε επίπεδο ανάπτυξης τοπικών δικτύων, κέντρων πρωτοβάθμιας περίθαλψης με δημόσιο χαρακτήρα.
Η κυβέρνηση της Καταλονίας παρουσίασε την περιοχή της ως την καταλληλότερη θέση γι’ αυτό το Κέντρο, σε αναγνώριση του «καταπληκτικού» της δικτύου κέντρων πρωτοβάθμιας φροντίδας, ενώ στην πραγματικότητα είναι το χειρότερο της Ισπανίας. Η ιδιωτικοποίηση των δραστηριοτήτων της WHO με την πώληση του εμπορικού της σήματος, δεν είναι ασύνηθες φαινόμενο.
Η κατηγορική προσέγγιση απέναντι στην ολιστική προσέγγιση
Άλλο παράδειγμα της επιρροής των επιχειρήσεων του Βορρά, είναι η έμφαση που δίδεται στις κατηγορικές παρεμβάσεις (a disease – by – disease προσέγγιση), η οποία αποδυναμώνει τις υποδομές των δημόσιων υπηρεσιών υγείας, συμπεριλαμβανομένων και των εθνικών υπηρεσιών υγείας.
Με βάση αυτή την εμπειρία, η εξάλειψη της ευλογίας είναι ένα μικτό επίτευγμα, λόγω του ότι αυτή η επιτυχία έχει εμπνεύσει πολλές άλλες λύσεις τύπου silver – bullet που αποδυναμώνουν πάρα βελτιώνουν την κατάσταση της δημόσιας υγείας των χωρών.
Ο καθηγητής Banerji έχει αποδείξει τη ζημιά που προκλήθηκε από τέτοιου τύπου κατηγορικές παρεμβάσεις.
Είναι τόσο έντονη η πίεση των δωρητών οργανισμών, για την επίλυση προβλημάτων συγκεκριμένων ασθενειών, που οι περισσότερες κυβερνήσεις αποδέχονται προγράμματα, που έχουν καταστρεπτικές συνέπειες στις υπηρεσίες υγείας των χωρών τους.
Πράγματι, σήμερα η ίδια κατάσταση συμβαίνει στις ΗΠΑ, όπου η καμπάνια εμβολιασμού για την ευλογιά (μέρος της πολιτικής καμπάνιας για τη βιο- τρομοκρατία από την κυβέρνηση Μπούς) αποδυναμώνει τόσο πολύ τις υπηρεσίες της δημόσιας υγείας, που αναγκάζονται να μετακινήσουν πόρους πρός αυτήν την καμπάνια.
Όπως είπε ξεκάθαρα ο Stephen Cohen, σε άρθρο στην BostonGlobe,«παρατηρούμε μια δραματική μετατόπιση προτεραιοτήτων στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας της χώρας».
Για παράδειγμα, τα προγράμματα υγείας των σχολείων έχουν περιοριστεί δραματικά, ενώ στα προγράμματα για τον άνθρακα έχουν προωθηθεί δισεκατομμύρια δολάρια.
Τελικά, υπάρχει σταθερή αναπαραγωγή των προτεραιοτήτων των καπιταλιστικών αναπτυγμένων χωρών, στις αναπτυσσόμενες, αγνοώντας σημαντικά ζητήματα όπως ο λοιμός που συνεχίζει να είναι το κυρίαρχο πρόβλημα στο σημερινό κόσμο.
Η ρίζα του προβλήματος
Είναι όμως, λάθος να ρίχνουμε όλο το φταίξιμο στις επιχειρήσεις των χωρών του Βορρά.
Οι επιχειρήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών μοιράζονται μεγάλο μέρος της ευθύνης. Συνήθως ξεχνάμε ότι η υπανάπτυξη δεν έχει τις ρίζες της μόνο στους διεθνείς συσχετισμούς δυνάμεων, αλλά και στις σχέσεις εξουσίας εντός των αναπτυσσόμενων χωρών, ταξικές και άλλες. Είχα το προνόμιο να είμαι σύμβουλος σε θέματα υγείας, στην κυβέρνηση Αλλιέντε στη Χιλή.
Και το φασιστικό πραξικόπημα στη Χιλή που διέκοψε μεγάλες μεταρρυθμίσεις στην υγεία, κοινωνικές και οικονομικές δεν επιβλήθηκε από το Βορρά (τις ΗΠΑ), στο Νότο (τη Χιλή).
Περισσότερο ήταν οι ντόπιες χιλιανές κυρίαρχες τάξεις και ο στρατός της Χιλής που σταμάτησε τις μεταρρυθμίσεις, με τη βοήθεια όχι των ΗΠΑ αλλά της κυβέρνησης των ΗΠΑ με πρόεδρο το Nixon, ο οποίος ήταν μη δημοφιλής στις ΗΠΑ.
Χρηματοδότης του εν λόγω πραξικοπήματος ήταν η φαρμακοβιομηχανία, η οποία αντιτάχθηκε στις μεταρρυθμίσεις του Αλλιέντε στο σύστημα υγείας. Η ρίζα του προβλήματος, λοιπόν ήταν η κυρίαρχες τάξεις της Χιλής που διέκοψαν τις μεταρρυθμίσεις (με τη βοήθεια της κυβέρνησης των ΗΠΑ και ισχυρών οικονομικών ομάδων του Βορρά). Αυτό είναι ένα σημείο που πρέπει να τονιστεί: οι ρίζες του προβλήματος πρέπει να αναζητηθούν μέσα στις ίδιες τις αναπτυσσόμενες χώρες, στα πρότυπα του ταξικού ελέγχου πάνω στις κυβερνήσεις που υποστηρίζονται από κυβερνήσεις του Βορρά και που αυτές πάλι επηρεάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις δικές τους κυρίαρχες τάξεις και τις κυρίαρχες οικονομικές ομάδες.
Γι’ αυτό το λόγο η λύση δεν μπορεί να είναι η αντικατάσταση των συμβούλων,των ακαδημαϊκών ή των διεθνών δημοσίων υπαλλήλων των Βορείων επιχειρήσεων από τους ομολόγους τους του Νότου. Έχουμε δει επαγγελματίες από αναπτυσσόμενες χώρες διευθυντές σε διεθνείς οργανισμούς, να έχουν μεν πιο ριζοσπαστικό λόγο, αλλά ελάχιστη διαφορά στην πράξη. Μερικές φορές η πρακτική τους να είναι ακόμη χειρότερη.
Η ανάγκη για αλλαγή
Από επιστημονική σκοπιά, αντίθετα απ’ ότι συνήθως συμβαίνει, οι λύσεις των παγκόσμιων προβλημάτων δεν είναι δύσκολες λύσεις.
Αναλύοντας τις καταστάσεις, εύκολα μπορούμε να βρούμε τις λύσεις: να εξουσιοδοτήσουμε τους κυριαρχούμενους λαούς, τις λαϊκές τάξεις (σε Βορρά και Νότο) να υποχρεώσουν τις κυβερνήσεις τους να ανταποκρίνονται στα δικά τους συμφέροντα.
Έχουμε αρκετή εμπειρία, ώστε να γνωρίζουμε, ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί.
Και μέσα σ’ αυτή τη νέα τάξη, η WHO θα πρέπει να είναι μια τεχνική υπηρεσία (οργανισμός) που να υποστηρίζει αυτού του τύπου τη χειραφέτηση. Τμήμα της υποστήριξης θα είναι η κριτική και η καταγγελία των κυρίαρχων ομάδων και τάξεων (σε Βορρά και Νότο) που μέσω της επιρροής που ασκούν στις κυβερνήσεις, αναπαράγουν τα δικά τους συμφέροντά.Έχουμε δει πολλές περιπτώσεις όπου η WHO απέτυχε να ορθώσει ανάστημα σε ισχυρές κυβερνήσεις και συμφέροντα,και των οποίων οι πρακτικές έχουν έρθει σε αντίθεση με την υγεία των λαών.
Ενώ είναι εύκολο να δει κανείς τη λύση, η εφαρμογή της μέσα στο συσχετισμό των σχέσεων εξουσίας και στο Βορρά και το Νότο, είναι πραγματικά πολύ δύσκολη. Δύσκολο, όμως, δεν σημαίνει και αδύνατο. Μερικές φορές πιο σημαντικό από την ταχύτητα σε μιά αλλαγή, είναι η κατεύθυνση προς την αλλαγή. Και μια κατεύθυνση είναι να ανακτήσουμε αρχές και πρακτικές με ήδη αποδεδειγμένη αξία. Σ’ αυτό το δρόμο πρέπει να προχωρήσουμε με οδηγό την πλούσια φιλοσοφία που εμπεριέχεται στο καταστατικό της WHO. Ας μη λησμονούμε ότι η WHO ιδρύθηκε μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα πόλεμο νικηφόρο ενάντια στο φασισμό και το ναζισμό. Αυτός ο πόλεμος έγινε για ένα κόσμο καλύτερο και οι άνθρωποι σ’ όλο τον κόσμο ήθελαν μια ζωή υγιή για τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους.
Αυτό είναι το πλαίσιο πάνω στο οποίο γράφτηκε – συντάχθηκε το καταστατικό (σύνταγμα) της WHO, παρεμπιπτόντως, κάτω από την επιρροή επαγγελματιών της δημόσιας υγείας, όπως ο Karl Ewang από τη Νορβηγία, ο John Brotherston από τη Σκωτία, ο Serg Stampa από τη Γιουγκοσλαβία και άλλοι που έχω την χαρά να γνωρίζω. Ο Karl και ο John ήταν οι δάσκαλοι της νιότης μου.
Το καταστατικό της WHO πρέπει να καθοδηγεί τη δουλειά μας. Κάποιοι συντηρητικοί και νεοφιλελεύθεροι έχουν σχολιάσει ότι αυτό το έντυπο είναι πολύ παλιό (παρωχημένο).
Όμως μπορεί κάτι να είναι αρχαίο χωρίς να είναι απαρχαιωμένο. Και ο νόμος της βαρύτητας είναι πολύ παλιός, αλλά δεν είναι απαρχαιωμένος. Και αν αμφιβάλλει κανείς, ας πηδήξει από τον τέταρτο όροφο.
Άλλα έγγραφα που συνεχίζουν να είναι σημαντικά είναι η έκθεση του Willy Brandt και η διακήρυξη της Alma – Ata.
Είναι τόσο επίκαιρα και πολύτιμα σήμερα, όσο και όταν πρωτοεμφανίστηκαν. Η διακήρυξη της Alma – Ata ήταν ένα θετικό βήμα (αποτέλεσμα πολύ διαφορετικού πολιτικού πλαισίου) προς τις παγκόσμιες αναγκαιότητες – αν και θα πρέπει να επικαιροποιηθεί. Αλλά η φιλοσοφία που βρίσκεται από πίσω της είναι ακόμη, πολύ σημαντική. Πρέπει να ανακτήσουμε αυτή την ολιστική, περιεκτική άποψη για την υγεία όπου η αξιολόγηση μιας παρέμβασης δεν εκτιμάται από τη συνεισφορά της στην οικονομική ανάπτυξη αλλά ακριβώς το αντίθετο: η αξιολόγηση της οικονομικής πολιτικής μετριέται αρχικά ή ακόμη και αποκλειστικά από τις επιπτώσεις στην υγεία και την ευημερία του πληθυσμού.
Μερικές λύσεις: μια υγιής επιλογή που κάνει δυνατή τη χειραφέτηση του λαού, διευκολύνοντας την ενεργό συμμετοχή στο σχεδιασμό της κοινωνίας΄ ένα σύστημα υγείας του οποίου οι πόροι θα κατανέμονται με βάση τις ανάγκες και τα κεφάλαια θα αποκτώνται κατ΄ αναλογία με τη δυνατότητα του ανθρώπου να συνεισφέρει΄ ένα σύστημα υγείας συνδεδεμένο με πολιτικές ανακατανομής μέσα σε μιά χώρα και μεταξύ των χωρών – που θα συμπληρώνεται από πολιτικές πλήρους απασχόλησης, οι οποίες θα εξασφαλίζουν στον πολίτη το δικαίωμα εργασίας που ικανοποιεί τον εργαζόμενο, σ’ ένα σύστημα παραγωγής και διαχείρισης με περιβάλλον φιλικό, καθοδηγούμενο από δημόσιες παρεμβάσεις και ρυθμίσεις.
Η τεράστια απόσταση ανάμεσα σ’ αυτές τις λύσεις (εύκολα επιτεύξιμες) και την πιθανότητα να τις επιτύχουμε μας λέει πολλά για τις ακραίες πολιτικές δυσκολίες που εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε. Υπάρχουν, όμως, θετικά σημάδια, ότι η απόσταση μεταξύ του επιθυμητού και του εφικτού μπορεί να μειωθεί. Έχουμε παρακολουθήσει τους ισχυρούς οργανισμούς IMF, World Bank και WTO να κρατούν στάση αμυντική απέναντι στο κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης.
Πιστεύω ότι αυτό το κίνημα δεν θα σταματήσει. Επίσης, πιστεύω ότι πρέπει να βάλουμε στην ίδια αμυντική θέση τη WHO, ακόμη και το UNDP, λόγω του ότι γίνονται μέρος του προβλήματος παρά η λύση του.
Μάρτυρας, η πιο πρόσφατη έκθεση του UNDP “Human Development Report” (έκθεση για την ανάπτυξη του ανθρώπου) του Jeffrey Sachs, όπου για μια ακόμη φορά υπάρχει ξεκάθαρη αντίφαση ανάμεσα στην προκλητική κατάσταση που αποδεικνύει οτι επικρατεί παγκόσμια και τις πολύ ήπιες λύσεις που η ίδια υιοθετεί, για να μη θίγει τις κυρίαρχες δυνάμεις που σχεδιάζουν τις διεθνείς και εθνικές πολιτικές, τις υπεύθυνες για τη συγκεκριμένη κατάσταση. Αν διαβάσετε αυτή την έκθεση δε θα βρείτε ούτε μια φορά τη λέξη εκμετάλλευση ή έστω μια σύσταση για αναδιανομή πόρων εντός και μεταξύ των χωρών. Αρκετά αξιοθαύμαστο!
Μια τελική παρατήρηση για τη σχέση Βορρά – Νότου
Ενώ πιστεύω ότι η σχέση Βορρά – Νότου πρέπει να αλλάξει ριζικά (ή άμφω «βοήθεια» πρέπει να σταματήσει και να αντικατασταθεί από πολυεθνικές μεταβιβάσεις, π.χ.), πιστεύω ακόμη ότι τα ακαδημαϊκά ιδρύματα του Βορρά θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Έχουν πλούτο γνώσεων και πρακτικών που θα ήταν πολύ χρήσιμος, αν μπορούσε να μεταβιβαστεί.
Είναι, όμως, σημαντικό να παραδεχτούμε, ότι η επιστημονική γνώση φέρνει μαζί της και τις απόψεις και αξίες των επιστημονικών ιδρυμάτων των χωρών τους και ότι αυτές οι απόψεις και αξίες μπορεί να είναι καταστρεπτικές για τους λαούς των αναπτυσσόμενων χωρών. Πράγματι, υπάρχει μεγάλη ανικανότητα στο να εκτιμήσουμε την ακραία εξάρτηση των ακαδημαϊκών οργανισμών των ΗΠΑ από τα χρηματοπιστωτικά και εταιρικά συμφέροντα, που σχεδιάζουν και κατευθύνουν την έρευνα και τις πολιτικές κατοχής (θητείας) των μεγάλων πανεπιστημίων των ΗΠΑ. Η εξάρτηση αυτή προεξωφλεί οποιαδήποτε πιθανότητα για οικοδόμηση κρίσιμης υποτροφίας των επιχειρήσεων των ΗΠΑ. Οι Ευρωπαίοι αγνοούν τους τεράστιους περιορισμούς της ακαδημαϊκής ελευθερίας στα Πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Η έρευνα έχει ως στόχο τις ανάγκες των επιχειρήσεων των ΗΠΑ αναπαράγοντας αξίες και λόγο. Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης είναι πολλές. Μπορεί να έχετε επισημάνει, για παράδειγμα, πως ο όρος ανισότητες στην υγεία, έχει αντικατασταθεί από τον λιγότερο αντικρουόμενο όρο διαφορές στην υγεία, και ο όρος πεινασμένος από τον όρο ελλιποβαρής. Και ως συνήθως, αυτοί οι όροι έχουν γίνει τώρα της μόδας, όπως και οι όροι κοινωνικό και ανθρώπινο κεφάλαιο, λέξεις κλειδιά στο σύγχρονο διάλογο, σε παράλογο βαθμό.
Για παράδειγμα, σε πρόσφατη έκθεση της WHO, το πιο σημαντικό πρόβλημα παγκόσμια σήμερα, ορίζεται το ελλιποβαρές στον άνθρωπο, λες και η πείνα και η ασιτία είναι απλώς ζήτημα σωματικού βάρους.
Δεν θέλω να προτείνω, βέβαια, ότι κάθε γνώση που προέρχεται από τα ηγετικά ακαδημαικά ιδρύματα των ΗΠΑ είναι εξ ολοκλήρου επιβλαβής .
Όμως, αυτή η γνώση πρέπει να διοχετεύεται μέσω πολυεθνικών ρυθμίσεων και ιδρυμάτων που να ελέγχουν την εφαρμογή αυτής της γνώσης.
Επίσης, Βορράς και Νότος πρέπει να επαναπροσδιοριστούν με σκοπό την προώθηση σχέσεων μεταξύ των κυριαρχούμενων ομάδων και τάξεων.
Είχα το μεγάλο προνόμιο να είμαι προσκεκλημένος από την εργατική ένωση AFL-CIO στο Seattle, όπου ξεκίνησε το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης. Το κίνημα δεν ήταν ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, αλλά ενάντια στα νεοφιλελεύθερα κριτήρια που η WΤO ήθελε να επιβάλλει στη συγκεκριμένη διαδικασία. Σ’ αυτό το κίνημα συνδικάτα, οικολογικά κινήματα και άλλα κοινωνικά κινήματα από Βορρά και Νότο κινητοποιήθηκαν μαζί ενάντια στους κανόνες του νεοφιλελευθερισμού της WTO. H WHO και οι οργανισμοί οφείλουν να διευκολύνουν τέτοια διεθνή δίκτυα, προσφέροντας πόρους και /ή στήριξη. Ας μην ξεχνάμε ότι η WHO είναι ένας άμβωνας που συνεχώς παραδίδει μηνύματα.
Θα είναι καλό αν η WHO έβαζε τέσσερα μηνύματα που να στηρίζουν αυτά τα κινήματα, ακόμη κι αν δεν θα είναι καλοδεχούμενα στις επιχειρήσεις Βορρά και Νότου.
Σε τελική ανάλυση, η δυσαρέσκεια των επιχειρήσεων θα είναι δείκτης ότι η WHO βρίσκεται στη σωστή τροχιά. Τελικά, η WHO θα έπρεπε να απαιτεί, σαν προϋπόθεση για να είναι μέλος της μια χώρα, να παρέχει πληροφορίες για την υγεία καθώς και αποδείξεις σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της υγείας και επίσης πρέπει να καταγγείλει εκείνες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, που δεν τηρούν το Καταστατικό της.
Σπάνια το κάνει αυτό, αλλά θα έπρεπε να γίνεται. Έχω επίγνωση ότι αυτή η παρουσίαση είναι μόνο ένα σύντομο σκίτσο μιας ανάλυσης που θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με τις αποχρώσεις όλων των περιπτώσεων και των καταστάσεων.
Η πραγματικότητα είναι πάντα πιο σύνθετη απ’ ότι δείχνει, γι’ αυτό όλες οι περιλήψεις μπορεί να φαίνονται πολύ απλές. Αλλά όπως είπε ένας δάσκαλος μου, ο Gunnar Nyrdal, πολλά χρόνια πριν, «το να είσαι απλός δεν σημαίνει ότι είναι απλοϊκός. Στη δουλειά σου θα ανακαλύψεις ότι πίσω απ’ ότι φαίνεται πολύ πολύπλοκο και δύσκολο στην κατανόηση, υπάρχουν αρκετά απλές πραγματικότητες, εύκολο να τις συλλάβεις αν απλώς τις προσέξεις».
Στα 40 χρόνια της δουλειάς μου πάνω σε θέματα ανάπτυξης και υπανάπτυξης, ο δάσκαλος μου αποδείχθηκε απόλυτα σωστός.
Αυτό προσπάθησα να κάνω εδώ, να εστιάσω στις πραγματικότητες που κρύβονται για να τις αλλάξω.
Note: Το κείμενο βασίστηκε στην ομιλία που μοιράστηκε στο 6ο IUHPE Ευρωπαϊκό Συνέδριο για την Προαγωγή και την Εκπαίδευση στην Υγεία στην Περούτζια. Ιταλία, 18 Ιουνίου 2003.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου