Οι λέξεις της χρονιάς που πέρασε

Του Νίκου Σαραντάκου
Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες συνηθίζεται στις εφημερίδες και στα περιοδικά να κάνουν οι αρθρογράφοι ανασκόπηση της χρονιάς που πέρασε,
από τη σκοπιά του και στον δικό του τομέα ο καθένας, κι έτσι πιθανότατα θα διαβάσατε --στην Αυγή και αλλού-- για τα βιβλία ή τους δίσκους ή τις κινηματογραφικές ταινίες της χρονιάς. Λογικό είναι λοιπόν κι η στήλη η δική μας, που σχολιάζει κάθε μήνα τις λέξεις της επικαιρότητας, να επιχειρήσει να καταγράψει τις λέξεις της χρονιάς, μ’ άλλα λόγια τις λέξεις που σημάδεψαν το 2010, που ακούστηκαν πολύ, μερικές φορές που γεννήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε.
Βέβαια, πολλές από αυτές τις λέξεις έχουν ήδη αναλυθεί σε προηγούμενα άρθρα από ετυμολογική ή λεξικογραφική σκοπιά, όχι όμως όλες. Για παράδειγμα, δεν έτυχε να αναφερθώ σε μια λέξη που ακούστηκε αρκετά στο τέλος του 2009 και στις αρχές του 2010, ύστερα υποχώρησε και ξανάρχισε να πολυακούγεται τον τελευταίο καιρό: μια λέξη δανεική από τ’ αγγλικά, που ήρθε να προστεθεί στην ολιγομελή ομάδα των λέξεων που αρχίζουν από σπρ-, μαζί με το σπριντ και το σπρέι· θα καταλάβατε ότι αναφέρομαι στη λέξη σπρεντ, αν και δεν θεωρώ πως είναι αυτή η λέξη της χρονιάς. Με την ευκαιρία, να σας δώσω και μια άχρηστη αλλά γουστόζικη πληροφορία: δεν υπάρχει καμιά αρχαία ελληνική λέξη που να αρχίζει από σπρ- ενώ μόνο μία είναι η νεοελληνική μη δάνεια λέξη που αρχίζει από το ίδιο σύμπλεγμα, η λέξη σπρώχνω (και οι παραφυάδες της).
***
Όπως και το σπρεντ, δεν είναι περίεργο που οι περισσότερες υποψήφιες «λέξεις της χρονιάς» αναφέρονται στην πρωτοφανή επίθεση που δέχονται οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη. Αν ήταν να ψηφίσω, προσωπικά θα διάλεγα τη λέξη μνημόνιο. Φυσικά, η λέξη υπήρχε στο λεξιλόγιό μας από παλιά, και υπήρξαν στην ιστορία και άλλα μνημόνια που ακούστηκαν πολύ στην εποχή τους, όπως το μνημόνιο των υποτιθέμενων μυστικών συνομιλιών Παπανδρέου-Κανελλόπουλου που η αποκάλυψή του είχε προκαλέσει σάλο στις αρχές του 1967, και που με τον ερχομό της δικτατορίας ξεχάστηκε χωρίς να μάθουμε αν ήταν γνήσιο. Τα παλιότερα μνημόνια λησμονήθηκαν, όμως τούτο εδώ φοβάμαι πως δεν θα ξεχαστεί τόσο σύντομα όσο τα προηγούμενα και θαρρώ πως αξίζει να λεξικογραφηθεί χωριστά --πρόλαβε, άλλωστε, να γεννήσει και παράγωγα που είναι νεολογισμοί: μνημονιακός και αντιμνημονιακός.
***
Άλλη λέξη της χρονιάς, που κατά σύμπτωση την είχαμε εξετάσει στο ίδιο σημείωμα με το μνημόνιο, είναι η τρόικα. Και πάλι, πρόκειται για λέξη που υπήρχε από παλιότερα στη γλώσσα, λέξη που είναι στην κυριολεξία της δάνειο από τα ρωσικά, αλλά στη μεταφορική της σημασία, της τριανδρίας, ήρθε από τα αγγλικά μετά τον πόλεμο. Και πάλι έχουμε ανασηματοδότηση, καθώς τώρα τρόικα είναι η συγκεκριμένη τριάδα αξιωματούχων των διεθνών οργανισμών που εποπτεύουν την ελληνική οικονομία· και εδώ, η λέξη πρόλαβε να αποκτήσει το ευρηματικό παράγωγο τροϊκανός.
***
Θα ήταν επίσης παράλειψη να μην αναφέρουμε μια λέξη που πρωτομπήκε το 2010 στη γλώσσα μας, όπως και σε πολλές άλλες γλώσσες, και εννοώ τη βουβουζέλα, την ξεκουφαντική καραμούζα των νοτιαφρικάνικων γηπέδων ποδοσφαίρου που σημάδεψε το περσινό Μουντιάλ. Σχεδόν νεολογισμός του 2010 είναι η λέξη αυτοδιοικητικός, η οποία υπήρχε μεν, αλλά σε αχρηστία· πρώτη φορά πέρσι χρησιμοποιήθηκε σε τόσο μεγάλη έκταση, με αφορμή τις «αυτοδιοικητικές» εκλογές, που πρώτη φορά χαρακτηρίστηκαν έτσι --επίσης, γεννήθηκε η σημασία του «αυτοδιοικητικού» υποψηφίου, δηλαδή του υποψηφίου που αναδείχθηκε από τη βάση και που δεν έχει στήριξη από κομματικά επιτελεία. Να σημειώσουμε και τον νεολογισμό καλλικρατικός, που τον κληροδότησε στη γλώσσα το… κτήνος ο Καλλικράτης, το νέο πρόγραμμα οργάνωσης της αυτοδιοίκησης, που κατά τη γνώμη μου υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει στον μαρασμό της υπαίθρου, και πώς μπορεί να γίνει αλλιώς όταν π.χ. όλο το νησί της Μυτιλήνης μετατρέπεται σε έναν αχανή καλλικρατικό δήμο Λέσβου.
***
Άλλες λέξεις που ακούστηκαν πολύ μέσα στη χρονιά: το ΔΝΤ ή και Δου Νου Του (με διάφορες ευρηματικές ειρωνικές ερμηνείες, όπως Δίχως Να Τρώτε), η επιμήκυνση που μπήκε ορμητικά στην καθημερινότητά μας τους τελευταίους μήνες, το «τυχαίο;» της διαφήμισης, που τόσο πολύ έπιασε και στην καθημερινή ομιλία, και στο τέλος της χρονιάς η Ουίκιλικς, η οργάνωση του θαρραλέου Αυστραλού που ρεζίλεψε τη διπλωματία της υπερδύναμης.
***
Υπάρχουν ακόμα κάποιες λέξεις της μόδας, σαν το αφήγημα, αλλά και κάμποσες άλλες λέξεις που ακούστηκαν πολύ μέσα στη χρονιά με την καθιερωμένη, τη δυσοίωνη σημασία τους: ανεργία, πτώχευση, χρεοκοπία, έλλειμμα, απολύσεις. Υπάρχουν και λέξεις που κάποτε ήταν αυτονόητες, αλλά ύστερα από τον σεισμό του 2010 είναι αμφίβολο αν θα τις ξέρουν τα παιδιά μας: κεκτημένα, δικαιώματα, συλλογικές συμβάσεις, δέκατος τρίτος μισθός, οχτάωρο, παροχές, δημόσιος τομέας, προσλήψεις, μισθός, συνδικαλισμός.
Μακάρι η λέξη της χρονιάς που έρχεται να είναι διπλή: ενότητα κι αγώνας!
Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας, μεταφραστής και κατοικοεδρεύει στα sarantakos.wordpress.com και http://www.sarantakos.com/. Αναδημοσίευση από την Αυγή της 2/1/2011.

Διαβάστε περισσότερα: http://www.i-reportergr.com/2011/01/blog-post_7604.html#ixzz1A3W6CKbl
I-REPORTER