Ημερομηνία δημοσίευσης: 02/05/2010
ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΠΕΤΡΑΚΗ*
Μια προσέγγιση του εργατικού κινήματος που επιδιώκει να αναδείξει την κοινωνική ιστορία των ανθρώπων της πόλης δεν μπορεί παρά να εντοπίσει το μεγάλο κενό που υπάρχει στη γνώση μας για το εργατικό κίνημα της πόλης αυτής.
Το κείμενο που ακολουθεί θα παρουσιάσει τρεις σημαντικές απεργίες που έλαβαν χώρα στο Λαύριο σε απόσταση 30 χρόνων η μία από την άλλη: 1896, 1929, 1964. Αποτελούν σταθμούς στην απεργιακή ιστορία της πόλης και συνοδεύουν τρεις χαρακτηριστικές φάσεις της οικονομικής της εξέλιξης: την περίοδο της ανάπτυξης των μεταλλείων (1896), την περίοδο της εκτεταμένης κρίσης τους (1929) και την περίοδο της διευρυμένης βιομηχανικής ανάπτυξης της πόλης (1964).
Η απεργία της Καμάριζας
Η απεργία της Καμάριζας (1) είναι μια απεργία πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της νεαρής βιομηχανικής ελληνικής κοινωνίας του τέλους του 19ου αιώνα. Έλαβε χώρα μεταξύ 7 και 24 Απριλίου του 1896 στον οικισμό της Καμάριζας που, κατασκευασμένος γύρω από τα πηγάδια μολύβδου, ήταν ιδιοκτησία της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων του Laurium. Στο επίκεντρό της ήταν οι υπόγειοι εργάτες του μεταλλείου της Καμάριζας, οι οποίοι, κατανεμημένοι σε τρεις συνεχείς 8ωρες βάρδιες, ανέρχονταν σε 1.500-1.800.
Τα αιτήματα της απεργίας ήταν η κατάργηση των εργολάβων ως ενδιάμεσων μισθωτών των εργατών, η αύξηση του μεροκάματου κατά μία δραχμή, η κατασκευή νοσοκομείου ή φαρμακείου στην Καμάριζα, η διάθεση σούστας στους εργάτες για τη μεταφορά των τραυματιών, οικήματα προς αντικατάσταση των αυτοσχέδιων καλυβών των εργατών, δημιουργία καταστήματος τροφίμων. Η εξέλιξη της απεργίας καθορίστηκε από την ένοπλη επέμβαση της τοπικής αστυνομίας που πυροβόλησε στο πλήθος.
Ο θάνατος δύο απεργών και ο τραυματισμός πολλών άλλων εξαγρίωσε τους εργάτες, που επιτέθηκαν. Η δίκη που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1896 αθώωσε και τους 15 κατηγορουμένους, ενώ η απεργία τελείωσε χωρίς κέρδος για τους εργάτες, που επανήλθαν στη δουλειά τους χωρίς όρους. Μετά την απεργία εγκατεστάθη μόνιμα στην Καμάριζα στρατιωτικό σώμα.
Σχέδιο αγροτικής αποκατάστασης των μεταλλωρύχων
Η απεργία του 1929, διάρκειας 48 ημερών (2), παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω του τρόπου με τον οποίο η τότε κυβέρνηση Βενιζέλου προσπάθησε να διαχειριστεί τις έντονες ταξικές αντιθέσεις της πόλης ασκώντας κοινωνική μέριμνα. Η εταιρεία είχε μειώσει το προσωπικό της και ήταν αδιάλλακτη. Όμως η απεργία ήταν πολύ μαχητική, πλαισιώθηκε από μεγάλες και συνεχείς συγκεντρώσεις στην πόλη αλλά και την Αθήνα. Στην πόλη ενισχύθηκε η ήδη υπάρχουσα στρατιωτική δύναµη, πραγµατοποιήθηκαν πολλές συλλήψεις, ενώ στη συγκέντρωση που έγινε στις 14 Μαρτίου τραυµατίστηκαν 30 εργάτριες που ήσαν στην πρώτη γραµµή (3). Η ένδεια στην οποία βρέθηκε η πόλη, και ως αποτέλεσµα της µακρόχρονης απεργίας, ανάγκασε την κυβέρνηση να δηµιουργήσει συσσίτια. Ο Ε. Βενιζέλος σε επίσκεψή του στο Λαύριο υποσχέθηκε στους απεργούς ότι, επειδή δεν µπορούσε να παρέµβει στη γαλλική εταιρεία για αύξηση µισθών και επειδή οι µισθοί ήταν χαµηλοί και είχαν και πολλά παιδιά, να τους αποκαταστήσει µε χωράφια (4). Φτιάχτηκε ο Συνεταιρισµός Μεταλλωρύχων Λαυρίου, του οποίου η ηγεσία ήταν αριστερή. Την καθοδήγηση της απεργίας είχε ο Σκλάβαινας, εργατικό στέλεχος του ΚΚΕ, και ο λεβητοποιός στη γαλλική εταιρεία Γεώργιος Δαλέζιος, στέλεχος επίσης του ΚΚΕ. Πολλοί εργάτες δεν µπήκαν στον Συνεταιρισµό ή γιατί δεν διέθεταν τις 50 δραχµές που απαιτούνταν για την εγγραφή σ' αυτόν ή γιατί φοβήθηκαν το γεγονός ότι οι ηγέτες ήταν αριστεροί ή διότι θεώρησαν τα κτήµατα άγονα.
Κλωστοϋφαντουργία «ΑΙΓAIΟ»
Η απεργία που πραγµατοποιήθηκε το 1964 στο «ΑΙΓΑIΟ» (5) συγκλόνισε το Λαύριο αλλά και ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Είναι χαρακτηριστικοί οι σχετικοί πρωτοσέλιδοι τίτλοι των εθνικών εφηµερίδων της εποχής: «Λαύριον: Αίµα-και φόβος. Ο πολεµικός συναγερµός εξακολουθεί εις την πόλιν των ταραχών µετά την άγριαν µάχην» (“Μεσηµβρινή”, 23 lουλίου). «Συµπλοκή χωροφυλάκων και απεργών. Η µάχη του Λαυρίου ήρχισε χθες µόλις έφυγε ο εισαγγελεύς» (“Έθνος”, 23 lουλίου 1964). «Πόλεµος στο Λαύριο, άφθονο αίµα» (“Αθηναϊκή”, 23 lουλίου). “Άγρια επίθεσις κατά απεργών στο Λαύριο, που εξελίχθηκε σε πολεµική επιχείρηση µε ριπές αυτοµάτων κατά των κατοίκων της πόλης”) (“Αυγή”, 23 Ιουλίου). Η διοίκηση της εταιρείας απέλυσε 12 εργάτες, συµπεριλαµβανοµένης και της διοίκησης του σωµατείου.
Το σωµατείο προκήρυξε δίωρη στάση εργασίας, διαµαρτυρία ενάντια στις απολύσεις, ενώ η εταιρεία αρνήθηκε την όποια διαπραγµάτευση µαζί του. Στη συνέχεια, στις 21 lουλίου, οι 1.000 περίπου εργάτες της κλωστοϋφαντουργίας, εκ των οποίων η µεγάλη πλειονότητα ήσαν γυναίκες, προχώρησαν σε απεργία διαρκείας. Τριακόσιοι περίπου απεργοί κλείστηκαν στο εργοστάσιο και κήρυξαν απεργία πείνας µε αιτήµατα την επαναπρόσληψη των απολυµένων και την αναγνώριση της νοµίµως εκλεγείσης διοίκησης του σωµατείου. Ισχυρές αστυνοµικές δυνάµεις είχαν αποσταλεί στο Λαύριο, που παρουσίαζε όψη κατεχόµενης, στρατοκρατούµενης πόλης. Η αστυνοµία επιτέθηκε µέσα στο εργοστάσιο στις 23 lουλίου το µεσημέρι. Η δίωξη και η καταστολή επεκτάθηκαν σ' ολόκληρη την πόλη. Καταγράφηκαν 100 απεργοί τραυµατισµένοι σε ελαφριά κατάσταση, 17 απεργοί και 7 χωροφύλακες σε σοβαρή κατάσταση. Συνελήφθησαν γύρω στους 100 εργάτες και εργάτριες του «ΑΙ Γ ΑΙΟ», αλλά και πολλά συνδικαλιστικά στελέχη της πόλης. Την επόµενη ηµέρα η απεργία συνεχίζεται και επεκτείνεται στα µεγαλύτερα εργοστάσια της πόλης.
Σηµειώσεις:
1. Γεωργία Πετράκη, «Η µονογραφία µιας απεργίας µέσα από τον εθνικό Τύπο. Η απεργία των µεταλλωρύχων της Καµάριζας τον Απρίλιο του 1896», στα Πρακτικά της Επιστηµονικής Συνάντησης Ν.Α. Αττικής, Καλύβια Αττικής, 1993.
2. Λιβιεράτος Δ. Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα (1927-31), Koµµούνα/Ιστoρική µνήµη, Αθήνα 1987.
3. ό.π.
4. Από προφορικές συνεντεύξεις µε παλαιούς µεταλλωρύχους.
5. Οι πληροφορίες έχουν αντληθεί από την αποδελτίωση των εφηµερίδων: ΒΗΜΑ, ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ, ΕΘΝΟΣ, ΑΘΗΝΑΪΚΗ, ΑΥΓΗ.
* Η Γεωργία Πετράκη είναι επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.
ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΠΕΤΡΑΚΗ*
Μια προσέγγιση του εργατικού κινήματος που επιδιώκει να αναδείξει την κοινωνική ιστορία των ανθρώπων της πόλης δεν μπορεί παρά να εντοπίσει το μεγάλο κενό που υπάρχει στη γνώση μας για το εργατικό κίνημα της πόλης αυτής.
Το κείμενο που ακολουθεί θα παρουσιάσει τρεις σημαντικές απεργίες που έλαβαν χώρα στο Λαύριο σε απόσταση 30 χρόνων η μία από την άλλη: 1896, 1929, 1964. Αποτελούν σταθμούς στην απεργιακή ιστορία της πόλης και συνοδεύουν τρεις χαρακτηριστικές φάσεις της οικονομικής της εξέλιξης: την περίοδο της ανάπτυξης των μεταλλείων (1896), την περίοδο της εκτεταμένης κρίσης τους (1929) και την περίοδο της διευρυμένης βιομηχανικής ανάπτυξης της πόλης (1964).
Η απεργία της Καμάριζας
Η απεργία της Καμάριζας (1) είναι μια απεργία πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της νεαρής βιομηχανικής ελληνικής κοινωνίας του τέλους του 19ου αιώνα. Έλαβε χώρα μεταξύ 7 και 24 Απριλίου του 1896 στον οικισμό της Καμάριζας που, κατασκευασμένος γύρω από τα πηγάδια μολύβδου, ήταν ιδιοκτησία της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων του Laurium. Στο επίκεντρό της ήταν οι υπόγειοι εργάτες του μεταλλείου της Καμάριζας, οι οποίοι, κατανεμημένοι σε τρεις συνεχείς 8ωρες βάρδιες, ανέρχονταν σε 1.500-1.800.
Τα αιτήματα της απεργίας ήταν η κατάργηση των εργολάβων ως ενδιάμεσων μισθωτών των εργατών, η αύξηση του μεροκάματου κατά μία δραχμή, η κατασκευή νοσοκομείου ή φαρμακείου στην Καμάριζα, η διάθεση σούστας στους εργάτες για τη μεταφορά των τραυματιών, οικήματα προς αντικατάσταση των αυτοσχέδιων καλυβών των εργατών, δημιουργία καταστήματος τροφίμων. Η εξέλιξη της απεργίας καθορίστηκε από την ένοπλη επέμβαση της τοπικής αστυνομίας που πυροβόλησε στο πλήθος.
Ο θάνατος δύο απεργών και ο τραυματισμός πολλών άλλων εξαγρίωσε τους εργάτες, που επιτέθηκαν. Η δίκη που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1896 αθώωσε και τους 15 κατηγορουμένους, ενώ η απεργία τελείωσε χωρίς κέρδος για τους εργάτες, που επανήλθαν στη δουλειά τους χωρίς όρους. Μετά την απεργία εγκατεστάθη μόνιμα στην Καμάριζα στρατιωτικό σώμα.
Σχέδιο αγροτικής αποκατάστασης των μεταλλωρύχων
Η απεργία του 1929, διάρκειας 48 ημερών (2), παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω του τρόπου με τον οποίο η τότε κυβέρνηση Βενιζέλου προσπάθησε να διαχειριστεί τις έντονες ταξικές αντιθέσεις της πόλης ασκώντας κοινωνική μέριμνα. Η εταιρεία είχε μειώσει το προσωπικό της και ήταν αδιάλλακτη. Όμως η απεργία ήταν πολύ μαχητική, πλαισιώθηκε από μεγάλες και συνεχείς συγκεντρώσεις στην πόλη αλλά και την Αθήνα. Στην πόλη ενισχύθηκε η ήδη υπάρχουσα στρατιωτική δύναµη, πραγµατοποιήθηκαν πολλές συλλήψεις, ενώ στη συγκέντρωση που έγινε στις 14 Μαρτίου τραυµατίστηκαν 30 εργάτριες που ήσαν στην πρώτη γραµµή (3). Η ένδεια στην οποία βρέθηκε η πόλη, και ως αποτέλεσµα της µακρόχρονης απεργίας, ανάγκασε την κυβέρνηση να δηµιουργήσει συσσίτια. Ο Ε. Βενιζέλος σε επίσκεψή του στο Λαύριο υποσχέθηκε στους απεργούς ότι, επειδή δεν µπορούσε να παρέµβει στη γαλλική εταιρεία για αύξηση µισθών και επειδή οι µισθοί ήταν χαµηλοί και είχαν και πολλά παιδιά, να τους αποκαταστήσει µε χωράφια (4). Φτιάχτηκε ο Συνεταιρισµός Μεταλλωρύχων Λαυρίου, του οποίου η ηγεσία ήταν αριστερή. Την καθοδήγηση της απεργίας είχε ο Σκλάβαινας, εργατικό στέλεχος του ΚΚΕ, και ο λεβητοποιός στη γαλλική εταιρεία Γεώργιος Δαλέζιος, στέλεχος επίσης του ΚΚΕ. Πολλοί εργάτες δεν µπήκαν στον Συνεταιρισµό ή γιατί δεν διέθεταν τις 50 δραχµές που απαιτούνταν για την εγγραφή σ' αυτόν ή γιατί φοβήθηκαν το γεγονός ότι οι ηγέτες ήταν αριστεροί ή διότι θεώρησαν τα κτήµατα άγονα.
Κλωστοϋφαντουργία «ΑΙΓAIΟ»
Η απεργία που πραγµατοποιήθηκε το 1964 στο «ΑΙΓΑIΟ» (5) συγκλόνισε το Λαύριο αλλά και ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Είναι χαρακτηριστικοί οι σχετικοί πρωτοσέλιδοι τίτλοι των εθνικών εφηµερίδων της εποχής: «Λαύριον: Αίµα-και φόβος. Ο πολεµικός συναγερµός εξακολουθεί εις την πόλιν των ταραχών µετά την άγριαν µάχην» (“Μεσηµβρινή”, 23 lουλίου). «Συµπλοκή χωροφυλάκων και απεργών. Η µάχη του Λαυρίου ήρχισε χθες µόλις έφυγε ο εισαγγελεύς» (“Έθνος”, 23 lουλίου 1964). «Πόλεµος στο Λαύριο, άφθονο αίµα» (“Αθηναϊκή”, 23 lουλίου). “Άγρια επίθεσις κατά απεργών στο Λαύριο, που εξελίχθηκε σε πολεµική επιχείρηση µε ριπές αυτοµάτων κατά των κατοίκων της πόλης”) (“Αυγή”, 23 Ιουλίου). Η διοίκηση της εταιρείας απέλυσε 12 εργάτες, συµπεριλαµβανοµένης και της διοίκησης του σωµατείου.
Το σωµατείο προκήρυξε δίωρη στάση εργασίας, διαµαρτυρία ενάντια στις απολύσεις, ενώ η εταιρεία αρνήθηκε την όποια διαπραγµάτευση µαζί του. Στη συνέχεια, στις 21 lουλίου, οι 1.000 περίπου εργάτες της κλωστοϋφαντουργίας, εκ των οποίων η µεγάλη πλειονότητα ήσαν γυναίκες, προχώρησαν σε απεργία διαρκείας. Τριακόσιοι περίπου απεργοί κλείστηκαν στο εργοστάσιο και κήρυξαν απεργία πείνας µε αιτήµατα την επαναπρόσληψη των απολυµένων και την αναγνώριση της νοµίµως εκλεγείσης διοίκησης του σωµατείου. Ισχυρές αστυνοµικές δυνάµεις είχαν αποσταλεί στο Λαύριο, που παρουσίαζε όψη κατεχόµενης, στρατοκρατούµενης πόλης. Η αστυνοµία επιτέθηκε µέσα στο εργοστάσιο στις 23 lουλίου το µεσημέρι. Η δίωξη και η καταστολή επεκτάθηκαν σ' ολόκληρη την πόλη. Καταγράφηκαν 100 απεργοί τραυµατισµένοι σε ελαφριά κατάσταση, 17 απεργοί και 7 χωροφύλακες σε σοβαρή κατάσταση. Συνελήφθησαν γύρω στους 100 εργάτες και εργάτριες του «ΑΙ Γ ΑΙΟ», αλλά και πολλά συνδικαλιστικά στελέχη της πόλης. Την επόµενη ηµέρα η απεργία συνεχίζεται και επεκτείνεται στα µεγαλύτερα εργοστάσια της πόλης.
Σηµειώσεις:
1. Γεωργία Πετράκη, «Η µονογραφία µιας απεργίας µέσα από τον εθνικό Τύπο. Η απεργία των µεταλλωρύχων της Καµάριζας τον Απρίλιο του 1896», στα Πρακτικά της Επιστηµονικής Συνάντησης Ν.Α. Αττικής, Καλύβια Αττικής, 1993.
2. Λιβιεράτος Δ. Κοινωνικοί αγώνες στην Ελλάδα (1927-31), Koµµούνα/Ιστoρική µνήµη, Αθήνα 1987.
3. ό.π.
4. Από προφορικές συνεντεύξεις µε παλαιούς µεταλλωρύχους.
5. Οι πληροφορίες έχουν αντληθεί από την αποδελτίωση των εφηµερίδων: ΒΗΜΑ, ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ, ΕΘΝΟΣ, ΑΘΗΝΑΪΚΗ, ΑΥΓΗ.
* Η Γεωργία Πετράκη είναι επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου